En çok görülen psikolojik rahatsızlıklardan biri olan panik atak, yaşam tarzını olumsuz etkileyebilen rahatsızlıklardan biridir. Ataklar ve krizler halinde kendini gösteren bu rahatsızlığın tedavisi için uzmanlardan yardım alınmalıdır.
Panik atak nedir?
Panik atak, ani olarak ortaya çıkan ve fiziksel belirtilerin yanında yönelim bozukluğu, (yer, yön ve zaman oryantasyonunun olmaması), kişinin kontrolünü kaybettiği ve hayatını kaybedeceği korkusuna kapıldığı anksiyete bozuklukları sınıfından bir hastalıktır. Hastalık daha çok 15-30 yaşlarında ortaya çıkar. Günümüzde her 100 kişiden 2’sinde görülmeye başladığı için yaygın görülen psikiyatrik hastalıklar arasında görülüyor. Kadınlarda bu hastalığın görülme riski erkeklere göre daha fazladır.
Rahatsızlık ani başlayan ve 5 ile 10 dakika süren ataklar ile kendini gösterir. Bu ataklar 30 dakika içerisinde kendiliğinden sonlanır. Bazı atakların süresi 1 saati bulabilir.
Atakların nerede, ne zaman ve ne kadar süreceği net değildir. Ataklar evde, açık bir alanda ve bazen de uykudan uyanırken ani şekilde oluşabilir. Atak geçiren kişide derin bir korku, endişe hissi, ağır bir hastalık geçireceği korkusu, depersonalizasyon (kişinin kendine yabancı olması), derealizasyon (kişinin çevresine yabancı olması) belirtileri ile karşılaşılır. Belirtiler kişiyi fiziksel ve psikolojik olarak etkiler.
Panik atak belirtileri
Panik atak esnasında kısa süreli belirtiler ortaya çıkar. Bu belirtiler vücudun tamamını etkiler ve her hastada farklı şiddetlerde görülür.
Panik bozukluk belirtileri kişiyi genellikle psikolojik açıdan etkiler. Bununla birlikte bazı fiziksel ve sosyal belirtiler de görülür. Tüm bu belirtiler yaşam kalitesini olumsuz etkiler.
Panik atak belirtileri ve tipleri şu şekildedir;
- Dakikada kalp atım sayısında normalin üzerinde artış olması
- Çarpıntı, kalp atım seslerinin dışarıdan duyulması ve göğse dokunmadan hissedilmesi
- Soluk alıp verme sayısının aniden artması
- Nefes darlığı ve soluğun kesilmesi
- Boğuluyormuş hissi
- Göğüste sıkıntı hissi oluşması ve göğüste ağrı olması
- Bireyin göğüs ağrıları nedeniyle kalp krizi geçirdiğini düşünmesi
- Karın ağrısı ve mide bulantısı/kusma
- Baş dönmesi ve bayılma hissi (kişi kendini sersemlemiş hisseder ve bayılacağı hissine kapılır)
- Bireyin kendi vücudu üzerinde kontrolü kaybettiğini hissetmesi ve çıldıracağını düşünüp aşırı korku yaşaması
- Kişinin öleceğini düşünmesi
- Vücutta hissedilen uyuşmalar ve geçici felçler
- Ani ateş yükselmeleri ve ateş basması
- Üşüme hissi ve titreme
Gece panik atak belirtileri
Gece saatlerinde ataklar sıkça hissedilir. Genellikle kişi uykudan uyanırken ataklar başlar. Birey ani olarak soluk alıp vermede zorlanır ve boğulduğunu hissederek uyanır. Kalp atım hızı çok artmıştır. Terleme, titreme, göğüste şiddetli ağrı gibi belirtileri kalp krizi gibi ciddi bir hastalık olduğu şeklinde yorumlar ve yoğun bir ölüm korkusu yaşar. Bu belirtilerin peş peşe gelmesi atağın şiddetini arttırır.
Gece görülen panik atak belirtilerinin herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda görülen panik atak belirtilerinden çok büyük bir farkı yoktur. Kişi uyku sırasında nedeni tam olarak bilinmeyen ani bir korku, çarpıntı, nefes alamama ve biri tarafından boğuluyor gibi hissederek uyanmaktadır. Gece görülen bu panik krizler bireyin uyku düzeninde bozulma, uykuya tekrar dalmada zorluk ve bunlara bağlı aşırı yorgunluk hissi yaratır.
Panik atak neden olur?
Panik atakların neden yaşandığı ile ilgili net bir faktör bulunmuyor. Yapılan çalışmalarda atakların neden geliştiği tam olarak gösterilemese de bazı biyolojik ve psikososyal nedenlerin riski arttırdığı bulunmuştur.
Biyolojik nedenler: Beyinde birbiri ile etkileşime giren, kimyasal maddeler salgılayarak beyin hücreleri ile başka hücreler arasında iletişim kurulmasını sağlayan nörotransmitterler bulunur. Panik atak tanısı alanlarda nörotranmitterlerin yer aldığı önemli beyin bölgelerinde fonksiyonel bozukluğun olduğu tespit edilmiştir. Bu işlevsel bozukluklar sonucu beyin hücreleri ile diğer hücreler arasında iletişim bozulur. Bu iletişim bozukluklara bağlı atakların görüldüğü düşünülüyor.
Yapılan aile ve ikiz çalışmaları sonucu panik atağın kalıtsal olarak aktarıldığı ortaya çıkmıştır. Ailesinde panik atak tanısı olan bireylerde aynı tanının konulma ihtimali diğer bireylere oranla daha yüksektir. Yine aynı şekilde tek ve çift yumurta ikizlerinde bu tanının konulma olasılığı daha da artmaktadır.
Psikososyal nedenler: Bedensel ya da ruhsal olarak ortaya çıkan belirtilerin yanlış yorumlanması, daha önceden ciddi bir hastalık geçirilmesi, geçmişte ciddi bir kaza geçirilmesi, sevgili ya da eş ile yaşanan ayrılık ve gebelik sonrası dönemde olmak panik atak riskini arttırır. Bunun yanında aşırı fiziksel egzersiz, duygusal travma, aşırı kafein ve alkol tüketimi gibi durumlar da atakları uyarıcı faktörlerdendir.
Panik atak nasıl geçer
Ataklar 2-10 dakika içinde başlayıp genelde 30 dakika içinde biter. Bazı durumlarda ataklar sona erdikten sonra yeni ataklar ortaya çıkabilir. Yaşanan bu ataklar arasında kişi belirsizlik hissi yaşamaktadır. Geçen bir atak sonrası birey tekrar atak yaşayacağı konusunda korku ve anksiyete yaşar ve bu da yeni bir panik atak için tetikleyicidir.
Bu yüzden anlık olarak bireyi sakinleştirip atağının geçmesi yerine uzun süreli bir tedavi ile atakların ana nedeni tedavi edilmeli ve altta yatan nedene yönelik yapılan uzun süreli tedavi ile hastalık tedavi edilmelidir. Bunun için de birey uzman bir psikiyatristten ve psikologdan yardım alınmalıdır.
Uzman bir ekip ile yapılan tedavide bireyin panik bozukluk hastalığı için ilaç tedavisi uygulanır. İlaç tedavisinde antidepresan grubu ilaçlar ve benzodiazepin ilaçlar kullanılır. İlaç tedavisi en az 1 yıl devam etmelidir. İlaç tedavisine ek olarak davranışçı-bilişsel tedavi ile bireyin yaşadığı fiziksel belirtiler ile ilgili yanlış algıları değiştirilmeye çalışılmalıdır.
Panik atak nasıl olur?
Tam olarak nedeni bilinmeyen bu ataklar ani olarak başlar. Genellikle otuz dakika çok nadiren de saatler sürerek geçer. Kişi soluk alamadığını ifade ederken aynı zamanda boğulma hissi yaşar. Göğsünde sıkışma ve ağrı hisseder.
Bu gibi belirtileri kişi yanlış yorumlar. Bazen öleceğini, kötü bir hastalık geçirdiğini, çıldıracağını ve delireceğini düşünür. Bu yüzden korkar ve kalp atım hızı artar, başı döner ve bayılacakmış gibi hisseder. Bu belirtiler genellikle 30 dakika boyunca yaşanır. Bunların tamamı panik atak çerçevesinde değerlendirilir.
Panik atak yaşayanların yorumları
Bu hastalığa sahip kişiler atak krizler sonucu ortaya çıkan belirtileri yanlış yorumlarlar. Örneğin kötü bir hastalığının olduğunu ve öleceklerini düşünürler. Yoğun boğulma hissi ölüm korkusu yaşatır. Göğüste hissedilen yoğun sıkıntı hissini birey o an alp krizi olarak yorumlar.
Ataklar sırasında yoğun şekilde soluk alıp verildiği için kanda karbondioksit oranı normalden fazla olmaktadır. Bu yüzden bireyin başı döner ve gözü kararır. Birey bu durumu bayılacağını düşünerek yorumlar. Ayrıca birey tüm bu belirtileri kontrol edemediğini ve vücudunun kontrolünü elinden kaybettiğini düşünür. Bunun sonucunda da birey artık delirdiği yorumlayabilir.
Panik atak testi
Panik bozukluk kompleks belirtilerden oluştuğu için hastalık tanısı koymak için spesifik tek bir test bulunmamaktadır. Bunun için bireyin belirtilerine yönelik bazı testler yapılabilir. Hangi testlerin yapılacağı kişiden kişiye değişiklik gösterir.
Genellikle kalp atımı arttığı ve göğüs ağrısı hissedildiği için EKG (kalbin elektriksel aktivitelerini ölçen cihaz) uygulanır. Böylece gerçek bir fiziksel hastalık sonucu görülen kalp sorunu belirtileri ile psikolojik kaynaklı kalp kaynaklı sıkıntılar ayırt edilir.
Kişiden çeşitli kan testleri istenebilir. Beyin fonksiyonlarını incelemek için EEG (Beynin sinirsel aktivitelerini ölçen cihaz) uygulanabilir. Kişinin anksiyetesini ölçmek için de Beck Anksiyete testi gibi bazı sorulardan oluşan ve bireyin yanıtlarına göre puanlandırılan psikiyatri alanına özgü testler uygulanır.
Panik atak tedavisi
Kaygı bozukluğu ve korku ile karakterize olan bu hastalıkta tedavi ilaç ve psikoterapi ile birlikte yürütülmektedir. Tek başına ilaç tedavisi ya da tam tersi tek başına uygulanan terapiler etkili sonuçlar vermez.
İlaç tedavisinde depresyonu önleyici ilaçlar ve anksiyete giderici ilaç (benzodiazepin) kullanılır. Uzman bir psikolog ile birlikte davranış değişikliği oluşturmak ve yanlış algılanan fiziksel belirtileri doğru bir şekilde yorumlamak için bireye davranışçı-bilişsel tedavi uygulanır.
Panik atak krizi
Kafein krizlerin oluşmasında tetikleyicidir. Kahve, çay, kola ve enerji içecekleri gibi kafein içeren besinler krizleri tetikleyebilir. Krizlerin oluşma riski yüzünden panik atak tanısı olan kişilerin bu içeceklerden uzak durması önerilmektedir.
Astım hastalığı olan kişilerde kriz oluşma riski yükselmektedir. Birey astım krizi belirtilerini yanlış yorumlayabilir ve anksiyete geçirerek kriz yaşayabilir.
Panik atak krizi nasıl olur?
Semptomların ani başlaması ayırt edici bir özelliktir. Krizin tam olarak neden başladığı bilinmemekle birlikle krizin oluşmasını tetikleyici unsurların olduğu düşünülüyor. Astım krizi, kafein ve bazı ilaçlar bu tetikleyiciler arasındadır. Ataklar kişinin yoğun korku ve endişe yaşaması, delireceğini ve öleceğini düşünmesi gibi gerçeği yanlış yorumlama ile karakterizedir.
Panik atak krizi belirtileri
Kriz sırasında ortaya çıkan belirtiler şunlardır;
- Kalp atım sayısında artma
- Kalpte çarpıntı
- Kalp atımını duyumsama
- Göğüs ağrısı
- Solunum sayısında ve derinliğinde artma
- Nefes almada zorluk yaşama
- Boğulma hissi
- Karın ağrısı
- Mide bulantısı
- Delireceğini düşünme
- Ölüm korkusu
- Yer, zaman ve kişi oryantasyonunda bozulma
- Depersonalizasyon (kişinin kendine yabancı olması)
- Derealizasyon (kişinin çevresine yabancı olması)
- Kan karbondioksit, kalsiyum ve fosfor düzeyinin düşmesi
- Kaslarda karıncalanma ve uyuşma hissi
- Görmede bozulma
- Bayılacakmış gibi hissetme
Panik atak krizi nasıl geçer?
Kriz anında bireyin sakin ve sessiz bir ortama geçmesi önemlidir. Bireye kese kağıdına solunum yaptırılarak solunum derinliği ve hızı yavaşlatılır ve bireyin sakinleşmesi sağlanır. İlaç tedavisi ve terapiler krizlerin daha kolay kontrol altına alınmasına yardımcı olur.
Panik atak anında ne yapılmalı?
Panik geçirildiği an bireye; uyarıcının ve insanların az olduğu, sakin ve sessiz bir ortamda kese kâğıdı solunumu yaptırılmalıdır. Bireye sakinleştirici sözler söylenmeli. Güvende olduğu ve yaşadığı belirtilerin hastalık sonucu oluştuğu, aşırı kaygıya karşı vücudunda bu semptomların görüldüğü, kalp krizi gibi ciddi bir şey olmadığı hatırlatılır.
Panik geçiren bir birey ile konuşurken kısa ve basit cümleler kullanılmalıdır. Çünkü bireyin algılama düzeyi azalmıştır. Karşıdakini dinlemekte ve anlamakta zorluk yaşayacaktır. Kişi ağlıyorsa ağlaması engellenmemelidir. Kontrol altında olduğu ve güvende olduğu söylenmelidir.
Panik atak her gün yaşanır mı?
Hasta kişilerde atakların ne zaman ortaya çıkacağı net değildir. Atakların oluşmasında tetikleyici faktörlere maruziyetin artması atakların oluşma sıklığını arttırır. Bu yüzden hastalığa sahip bir kişinin her gün atak yaşaması oldukça olasıdır. Atakların yaşanmasını tetikleyen faktörler şunlardır;
- Kafein içeren kahve, çay, kola gibi içeceklerin aşırı tüketilmesi
- Astım krizleri
- Bazı ilaçlar
- Stres yaşanmasına neden olaylar
Panik atak öldürür mü?
Hastalığın uzun süreli devam etmesi, semptomların şiddetlenmesi, atakların sıklığının artması ve atakların uzun sürmesi gibi faktörler ölüme kadar ilerleyebilecek ciddi sonuçlar doğurabilir. Panik bozukluğuna bağlı görülen depresyon, intihar girişimi ve kalp problemleri sonucu birey hayatını kaybedebilir. Ancak bu çok nadir olarak gerçekleşir ve genellikle beraberinde başka problemler de söz konusudur.
Panik atak nasıl yenilir?
Panik atak uzman yardımı gerektiren bir hastalıktır. Uygun ilaç tedavisi psikoterapiler ile desteklenirse hastalığın gidişatında önemli sonuçlar elde edilir. Yapılan çalışmalarda uygulanan tedaviler sonucu bireylerin %50-60’ında hastalık atak belirtileri önemli ölçüde azalma göstermiştir. %15’lik kesimde ise orta ve ağır düzeyde yeti kayıpları devam etmektedir.
Birey ataklarını azaltmak ve iyi bir sonuç almak için ilaç tedavisi almalıdır. İlaç tedavisi depresyon önleyici ilaçlar ve benzodiazepinlerden oluşur. İlaç tedavisinin yanında, bilişsel-davranışçı terapiler ile bireyin yaşamış olduğu atak belirtilerine dair yanlış yorumlar değiştirilmeye çalışılır.
Panik atak nefes egzersizi
Nefes egzersizi yapılması, bireyin sakinleşmesine ve kan karbondioksit düzeyini normal düzeye getirerek fiziksel belirtilerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olur. Bazen de nefes egzersizi ile bireyin kriz yaşamasını önler. Kese kâğıdı solunumu ve normal solunum bireyin derin ve yavaş soluk alıp vermesi amacı ile bireye yaptırılır.
Atak sırasında uyaranın az olduğu sessiz bir odaya geçilmeli. Genellikle kese kâğıdı kullanılarak kişiye nefes alıp vermesi sağlanır. Kese kâğıdı ile solunum için; kişi kese kağıdını ağzına alır ve kese kağıdının içinden nefes alır ve içine geri verir. Nefes egzersizi ise şu şekilde yapılır;
- Bir el karın bölgesine diğer el göğse konulur
- Burundan derin bir nefes alınarak 10 saniye tutulur ve burundan yavaşça verilir
- Nefes egzersizi yaparken aniden vücuda giren oksijen miktarı arttığı için kişinin gözü kararabilir
- Yavaş ve uygun sayıda yapılmalıdır
- Kaç kere uygulanacağı kişiden kişiye göre değişiklik gösterir
